Solutions-Marathi Medium-इयत्ता-१० वी-इतिहास-पाठ-५-प्रसारमाध्यमे आणि इतिहास-Maharashtra Board

भारतातील पहिले इंग्रजी वर्तमानपत्र जेम्स ऑगस्टस हिकी यांनी सुरू केले.

दूरदर्शन हे दृक् -श्राव्य माध्यम आहे.

(१) प्रभाकर - आचार्य प्र.के.अत्रे

भारतीय स्वातंत्र्यसंग्रामाच्या काळात वर्तमानपत्रांनी पुढील कार्य केले –

• स्वातंत्र्यप्राप्तीसाठी लोकांत जागृती घडवून आणली. तत्कालीन सामाजिक आणि राजकीय प्रश्नांना वाचा फोडली.
• भारतीय संस्कृतीची व इतिहासाची थोरवी वर्णन केली.
• सामाजिक, धार्मिक व राजकीय चळवळींना पाठिंबा देऊन साम्राज्यवादी धोरणांना विरोध केला.
• पाश्चात्त्य विद्या व शिक्षण जनतेपर्यंत पोहोचवून समाजप्रबोधनाचे काम केले.
• तत्कालीन देशस्थितीवर प्रकाश टाकून सार्वजनिक हिताच्या प्रश्नांवर विचारमंथन केले.
• राजकीय प्रश्नांना वाचा फोडली. त्याचबरोबर समाजसुधारक, नेते व संघटना यांचे विचार लोकांपर्यंत पोहोचवले.

प्रसारमाध्यमांची पुढील कारणांसाठी आवश्यकता असते -

• प्रसारमाध्यमांमुळे जग अधिक जवळ आले आहे; कारण त्यामुळे माहिती क्षणार्धात जगाच्या एका टोकापासून दुसऱ्या टोकापर्यंत पोहोचते.
• प्रसारमाध्यमांमुळे लोकांना घटना प्रत्यक्ष पाहायला मिळतात. माहितीची देवाणघेवाण होते, अद्ययावत ज्ञानाचा प्रसार होतो.
• प्रसारमाध्यमांद्वारे मनोरंजन होते. तसेच शैक्षणिक, व्यावसायिक प्रगतीसाठी आवश्यक असलेली माहिती ग्रामीण व दुर्गम भागापर्यंत पोहोचवली जाते.
• माहितीचा मुक्त प्रवाह समाजात पोहोचवण्यासाठी प्रसारमाध्यमांचीच गरज असते..
• लोकशाही अधिक सुदृढ होण्यासाठी. समाजात काय घडते आहे, हे लोकांना प्रत्यक्ष दाखवण्यासाठी. लोकशिक्षण आणि समाजप्रबोधन करण्यासाठी प्रसारमाध्यमे फार महत्त्वपूर्ण आहेत.

मुद्रित माध्यमे; इलेक्ट्रॉनिक माध्यमे आणि नवमाध्यमे या माध्यमांशी संबंधित अनेक व्यावसायिक क्षेत्रे असतात.

• वृत्तपत्रांत संपादक, वार्ताहर, मुद्रक, लेखक, छायाचित्रकार, तंत्रज्ञ, संगणक तज्ज्ञ, कार्यालयीन कर्मचारी इत्यादी हवे असतात.
• बातम्या जमा करणारे वार्ताहर, तंत्रज्ञ या सर्वांची गरज असते.
• इलेक्ट्रॉनिक माध्यमातही कार्यक्रम सादर करणारे कलाकार तंत्रज्ञ, निवेदक पत्रकार, वृत्तसंकलक, वृत्तसंपादक, संगीत निर्देशक, मुलाखतकार, रंगभूषातज्ज्ञ इत्यादींची गरज असते.
• या सर्व माध्यमांतून सादर केले जाणारे लेख, कार्यक्रम, चर्चा या इतिहासाशी संबंधित असल्यास इतिहास तज्ज्ञांचीही गरज असते.

• प्रसारमाध्यमांद्वारे आपल्यासमोर येणारी माहिती वास्तवाला धरून असेलच असे नसते.
• ही माहिती देणाऱ्या प्रसारमाध्यमांचे हेतू, सरकारी धोरण, सामाजिक परिस्थिती अशा अनेक बाजू विचारात घेणे आवश्यक असते.
• प्रसारमाध्यमांचे पूर्वग्रह, दृष्टिकोन हेही त्या माहितीत दडलेले असतात.
• जर्मनीतील 'स्टर्न' साप्ताहिकाने हिटलरने लिहिलेल्या रोजनिश्या प्रसिद्ध केल्या. पुढे ती हस्तलिखिते बनावट असल्याचे सिद्ध झाले.

म्हणून प्रसारमाध्यमांद्वारे मिळणाऱ्या माहितीचे चिकित्सक आकलन करून घ्यावे लागते.

• एखाद्या बातमीचा सविस्तर आढावा घेताना वर्तमानपत्रांना तिचा भूतकाळ शोधावाच लागतो.
• दिनविशेषासारखी सदरे देतानाही पूर्वीच्या घटना माहीत करून घ्याव्या लागतात.
• वर्तमानपत्रात काही सदरे अशी असतात की, ती इतिहासावरच आधारलेली असतात, अशा सदरातून भूतकाळातील आर्थिक, सामाजिक, राजकीय घटना समजतात.
• वृत्तपत्रे भूतकाळातील घटना, युद्धे, नेते आदींची शताब्दी वा ५०-७५ वर्षे पूर्ण झाल्या निमित्ताने लेख वा विशेष पुरवण्या काढतात.

अशा वेळी संबंधित घटनांचा भूतकाळ अभ्यासावा लागतो. म्हणून वर्तमानपत्रांना इतिहास या विषयाची गरज असते.

• दूरदर्शन हे दृक्-श्राव्य माध्यम असल्याने ऐकत असलेल्या माहितीबरोबरच त्यासंबंधीची चलच्चित्रे प्रेक्षकांना प्रत्यक्ष पाहायला मिळतात. दूरदर्शन म्हणजे मनोरंजनाचा खजिनाच होय.
• सामाजिक समस्या, शैक्षणिक, आर्थिक चर्चा, राजकीय घडामोडी, चित्रपट, खेळ अशा जगातील सर्व घडामोडी दूरदर्शनच्या छोट्या पडद्यावर घरच्या घरी बसून पाहायला मिळतात.
• खेळाडू, नेते, किल्ले, युद्ध इत्यादी गोष्टींवरील माहितीपट दूरदर्शनवर पाहायला मिळतात.
• रंगीत संच, रिमोटचा वापर, घटनांचे सजीव दृश्यरूप व प्रत्यक्ष प्रसारण, बातम्या यांमुळे दूरदर्शनच्या लोकप्रियतेत वाढ झाली आहे.

म्हणून सर्व प्रसारमाध्यमांत दूरदर्शन हे अतिशय लोकप्रिय माध्यम आहे.

(१) आकाशवाणी भारत सरकारच्या माहिती व प्रसारण खात्यांतर्गत येते.

(२) IBC म्हणजे इंडियन ब्रॉडकास्टिंग कंपनी या खाजगी रेडिओ केंद्राचे ब्रिटिश सरकारने प्रथम 'इंडियन स्टेट ब्रॉड कास्टिंग सर्व्हिसेस कंपनी' (ISBS) असे केले व नंतर 'ऑल इंडिया रेडिओ (AIR)' असे नामकरण केले.

(३) ‘विविधभारती’ या लोकप्रिय रेडिओ सेवेद्वारे २४ भाषा आणि १४६ बोलीभाषांमध्ये कार्यक्रम सादर होतात.

(४) ख्यातनाम कवी पंडित नरेंद्र शर्मा यांच्या सूचनेनुसार ‘ऑल इंडिया रेडिओ’ ला ‘आकाशवाणी’ हे नाव दिले गेले.