Solutions-Marathi Medium-इयत्ता-आठवी – सामान्य विज्ञान-पाठ-7-धातु-अधातु-Maharashtra Board

हिरा. (इतर सर्व धातू आहेत.)

ठिसूळता. (इतर सर्व धातूंचे गुणधर्म आहेत.)

Br. (इतर सर्व स्थायू आहेत.)

लोखंड. (इतर सर्व संमिश्रे आहेत.)

स्टेनलेस स्टील हे संमिश्र लोखंड व कार्बन, क्रोमिअम, निकेल यांपासून बनलेले आहे. तांब्यामध्ये उष्णता वाहून नेण्याची क्षमता ही स्टीलमधील लोखंडापेक्षा जास्त आहे. तांब्याला लवकर व एकसारखी उष्णता मिळते. अन्नपदार्थ शिजवण्यासाठी कमी वेळ लागतो, म्हणजेच इंधनाची बचत होते. म्हणून स्वयंपाकाच्या स्टेनलेस स्टील भांड्यांच्या खालच्या भागावर तांब्याचा मुलामा दिलेला असतो.

• तांब्याची दमट हवेतील ऑक्सिजनबरोबर अभिक्रिया होऊन काळ्या रंगाचे कॉपर ऑक्साइड तयार होते. कॉपर ऑक्साइडची हवेतील कार्बन डायऑक्साइडशी अभिक्रिया होऊन तांब्यावर कॉपर कार्बोनेटचा हिरवा थर जमा होतो. त्यामुळे तांब्याची चकाकी जाते.
• लिंबू रसामध्ये आम्ल असते. या आम्लात कॉपर कार्बोनेटचा हिरवा थर (आम्लारिधर्मी) विरघळतो. त्यामुळे पुन्हा तांब्याची व पितळेची भांडी स्वच्छ होतात व त्यांना चकाकी प्राप्त होते.

• सोडियमअत्यंत प्रतिक्रियाशील असतो, विशेषतः हवेतील ऑक्सिजन आणि पाण्याशी. 
• कक्ष तापमानाला सोडिअम धातू अतिशय तीव्रतेने ऑक्सिजनशी संयोग पावतो. हवेतील ऑक्सिजन, बाष्प आणि कार्बन डायऑक्साइड यांच्याबरोबर अभिक्रिया झाली असता तो पेट घेतो.
• त्यामुळेसोडियम केरोसीनमध्ये  ठेवतात. सोडिअम केरोसीनमध्ये बुडतो व केरोसीन सोडियमला हवा आणि पाण्यापासून अलग ठेवते, केरोसीनबरोबर त्याची अभिक्रिया होत नाही  ज्यामुळे ते सुरक्षित राहते. म्हणून सोडिअम नेहमी केरोसीनमध्ये ठेवतात.

• धातूंचे क्षरण होऊ नये म्हणून त्यांच्यावर तेल, ग्रीस, वारनिश, व रंगाचे थर दिले जाते. तसेच दुसऱ्या न गंजणाऱ्या धातूचा मुलामा दिला जातो.
• या क्रियांमुळे धातूंच्या पृष्ठभागाचा हवेपासून संपर्क तुटतो व त्यामुळे रासायनिक अभिक्रिया घडू न शकल्याने क्षरण होत नाही.
• उदा. लोखंडावर जस्ताचा मुलामा देऊन लोखंडाचे क्षरण थांबवता येते.

• पितळ हे संमिश्र तांबे व जस्त यांपासून बनवतात.
• कांस्य हे संमिश्र तांबे व कथिल यांच्यापासून बनवतात.

• लोखंडावर ऑक्सिजन वायूची अभिक्रिया होऊन तांबूस रंगाचा लेप तयार होतो.
• तांब्यावर कार्बन डायऑक्साइड वायूची अभिक्रिया होऊन हिरवट रंगाचा लेप तयार होतो. चांदीवर हायड्रोजन सल्फाइड वायूची अभिक्रिया होऊन काळ्या रंगाचा लेप तयार होतो.
• क्षरणामुळे स्वयंचलित वाहने, पूल, लोखंडाच्या वस्तू, जहाजे यांना धोका निर्माण होतो.
• चांदी, तांब्याच्या वस्तूंची चकाकी नाहीशी होते.

• सोने, चांदी व प्लॅटिनम यांचा वापर मुख्यतः अलंकार बनवण्यासाठी होतो.
• चांदीचा उपयोग औषधीमध्ये होतो. (Antibacterial property).
• सोन्या-चांदीची पदकेही तयार करतात.
• काही इलेक्ट्रॉनिक उपकरणात चांदी, सोने यांचा उपयोग होतो.
• प्लॅटिनम, पॅलेडिअम या धातूंचा उपयोग उत्प्रेरक (Catalyst) म्हणून सुद्धा होतो.

परीक्षानळी 2 मध्ये, हवेचा संपर्क तेलामुळे रोखला गेला आहे. तेलाखाली असलेले उकळलेले पाणी हे वायुमुक्त असते, त्यामुळे खिळ्याचे ऑक्सिडीकरण होत नाही. त्यामुळे परीक्षानळी 2 मधील खिळ्यावर गंज चढला नाही.

परीक्षानळी 1 मधील खिळा पाणी व हवा या दोन्हींच्या संपर्कात येत असल्याने त्याचे  ऑक्सिडीकरण जलद होते. त्यामुळे परीक्षानळी 1 मधील खिळ्यावर खूप गंज चढलेला दिसतो,

परीक्षानळी 3 मध्ये कोणताच बदल दिसणार नाही, कारण कॅल्शिअम क्लोराइड हे ओलावा, दमटपणा शोषून घेते. त्यामुळे शुष्क हवा तयार होते व खिळ्यावरील गंज रोखला जातो.